The Westerner (1940) του Γουίλιαμ Γουάιλερ
Το έπος του άτυπου εμφυλίου ανάμεσα σε κτηνοτρόφους και αγρότες αποτελεί το υποβλητικό σκηνικό. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν πρόκειται παρά για την κορυφή του παγόβουνου μιας βαθύτερης και πιο ουσιαστικής σύγκρουσης ανάμεσα στο ρομαντικό μύθο και την επέλαση του βιομηχανοποιημένου «εκπολιτισμού». Και όπως συμβαίνει συχνά, οι παράπλευρες απώλειες είναι και οι πιο γοητευτικές: οι τελευταίες μέρες του διαβόητου δικαστή Ρόι Μπιν, γνωστότερου ως «ο νόμος δυτικά από το Πέκος», μια τούφα από τα μαλλιά της σειρήνας Λίλι Λάνγκτρι, οι αχανείς ανοιχτές εκτάσεις λίγο πριν ανθίσουν τα «σύρματα στα λιβάδια». Κάπως έτσι κατακτήθηκε η Δύση κι αυτή είναι η εμβληματικών διαστάσεων τοιχογραφία ενός αναπόφευκτου συμβιβασμού…
Σκηνή της ταινίας
The Ox-Bow Incident (1942) του Γουίλιαμ Γουέλμαν
Με σοκαριστικό για την εποχή του θέμα και άφθονα προβλήματα ώσπου ο Γουέλμαν να βρει τα απαραίτητα κεφάλαια, το «Ox Bow Incident» είναι η επιτομή που προσέφερε το γουέστερν πάνω στο θέμα του φασισμού και της φανατισμένης μάζας, αλλά και μια διαπεραστική ματιά σ’ έναν κόσμο εκδίκησης και καταστροφικής ανομίας. Ο Φόντα προοικονομεί το ρόλο του στους «12 Ενόρκους», ο Άντονι Κουίν κλέβει την παράσταση ως ένας από τους τρεις που τιμωρούνται για αδίκημα που δεν διέπραξαν και ο Γουέλμαν σκηνοθετεί την καλύτερη του ταινία – ματιά σε μια Δύση όπου οι άνθρωποι αδυνατούν να προστατεύσουν το «νέο κόσμο» από το χάος.
Ο διάσημος μονόλογος του Χένρι Φόντα από την ταινία
Pursued (1947) του Ραούλ Γουόλς
Φαντάσματα του παρελθόντος καταδιώκουν τους ήρωες, παιδικά τραύματα και συσσωρευμένες ενοχές σκιάζουν τα βήματά τους και μια ιστορία εκδίκησης παίρνει διαστάσεις ομαδικής ψυχανάλυσης σε αυτήν την γουέστερν καταβύθιση στα νερά της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Ο Γουόλς εγκαταλείπει τις παραδοσιακές ανοιχτές εκτάσεις της Δύσης, επιχειρώντας ένα τολμηρό για την εποχή ταξίδι σε ανεξερεύνητα μέρη του ανθρώπινου νου. Το βλέμμα του Ρόμπερτ Μίτσαμ ισούται με χίλιες λέξεις και η υποβλητική κιαροσκούρα φωτογραφία του σπουδαίου Τζέιμς Γουόνγκ Χόου επιβεβαιώνει τις υποψίες πολλών ότι το «Pursued» είναι κατά βάθος… ένα λανθάνον φιλμ νουάρ.
Ο Ρόμπερτ Μίτσαμ τραγουδάει σε σκηνή από την ταινία
Blood on the Moon (1948) του Ρόμπερτ Γουάιζ
Απόλυτα ευθύβολο και αποτελεσματικό γουέστερν, περιγράφει την ιστορία ενός καουμπόι που προσλαμβάνεται από έναν παλιό φίλο για να εξαπατήσει τους μικροκτηματίες αλλά και τον κτηνοτρόφο μιας περιοχής με σκοπό το κέρδος. Όλα αυτά δε θα ήταν τίποτα χωρίς την εκπληκτικής ακρίβειας σκηνοθεσία του Γουάιζ, ο οποίος προλαβαίνει μέσα σε 85 λεπτά να περιγράψει την ιστορική αντιπαράθεση φεουδαρχών/αποίκων, τον εκμαυλισμό συνειδήσεων λόγω των πολιτικών επεμβάσεων και τον τρόπο με τον οποίο οι επιτήδειοι καθυστέρησαν την κοινωνική πρόοδο. Ταυτόχρονα, όμως, έχει συνθέσει (με τη βοήθεια του περίφημου διευθυντή φωτογραφίας Νίκολας Μουζουράκα) κι ένα κι ένα κλειστοφοβικό, νουάρ γουέστερν γεμάτο σκηνές ανθολογίας του είδους.
Ρόμπερτ Μίτσαμ εναντίον Ρόμπερτ Πρέστον σε σκηνή από την ταινία
The Gunfighter (1950) του Χένρι Κινγκ
Δεκαετίες προτού ο μυθικός παράνομος Μπίλι Δε Κιντ πέσει νεκρός από τις σφαίρες του σερίφη Πατ Γκάρετ, τα κουρασμένα μάτια του μεσήλικα πιστολά Τζόνι Ρίνγκο κοιτούσαν για τελευταία φορά την αυγή, για να αντικρίσουν, παραδόξως, το φάντασμα της Δύσης. Το λυκόφως ενός άγραφου κώδικα τιμής, το τέλος μιας ένδοξης εποχής που αφήνει τη θέση της στους δειλούς ήρωες της νέας εποχής, η Ιστορία που γράφεται ερήμην των πραγματικών ηρώων της είναι τα στοιχεία που καταφέρνουν να χωρέσουν στις κλειστοφοβικές διαστάσεις ενός γουέστερν «δωματίου», το οποίο αποχαιρετά ελεγειακά όσο και πικρά τα όπλα και τους καταραμένους γητευτές τους.
Ο Γκρέγκορι Πεκ σε σκηνή από το φιλμ
Seven Men from Now (1956) του Μπαντ Μπέτιτσερ
Πόσο μεγάλη είναι η απόσταση ανάμεσα στην απώλεια και την εκδίκηση; Για έναν πρώην σερίφη με το πρόσωπο του Ράντολφ Σκοτ η απάντηση δε θα μπορούσε παρά να είναι… «επτά άνδρες» και να έχει την τετράγωνη λογική ενός υποδειγματικού ξεκαθαρίσματος λογαριασμών, ακόμα και μέσα από μια συμφωνία με τον ίδιο το διάβολο. Στα χέρια του Μπέτιτσερ, άοκνου εργάτη των b movies, το γουέστερν γνώρισε τις πιο καθαρές και αυστηρές λύσεις του (αρχετυπικές για τον μέγα θαυμαστή του, Αντρέ Μπαζέν), μακριά από περιττά φτιασίδια, ψυχολογικές εκκρεμότητες και στιλιστικές ανατροπές. Όταν μιλούν τα όπλα, τα λόγια περισσεύουν, ή, αν προτιμάτε, το «φαίνεσθαι» συναντά το «είναι».
Ράντολφ Σκοτ και Λι Μάρβιν σε σκηνή από την ταινία
Man of the West (1958) του Άντονι Μαν
Αρχετυπικοί χαρακτήρες και μοτίβα προικίζονται με απροσδόκητο ψυχολογικό και υπαρξιακό υπόβαθρο στην κατά Άντονι Μαν αντιηρωική εξερεύνηση του παλιού Γουέστ. Ο «Άνθρωπος της Δύσης» φέρνει τον πρώην παράνομο Γκάρι Κούπερ αντιμέτωπο με τους δαίμονές του, οι οποίοι τον καλούν επιτακτικότερα από ποτέ να διαλέξει ανάμεσα στο Καλό και το Κακό. Διορατικός παρατηρητής της ανθρώπινης κατάστασης, ο Μαν υπογράφει μια σύνθετη παραβολή πάνω στα λεπτά όρια που χωρίζουν την ηθική και τη δικαιοσύνη από την παραβίασή τους.
Τρέιλερ της ταινίας
The Left Handed Gun (1958) του Άρθουρ Πεν
Από τα περισσότερα των σαράντα φιλμ που έχουν καταπιαστεί με την αλήθεια και το θρύλο του Μπίλι Δε Κιντ, το εξαιρετικό ντεμπούτο του Πεν ξεχωρίζει επειδή «εξανθρωπίζει» τον διαβόητο παράνομο. Περιορίζοντας τον Μπίλι στις διαστάσεις ενός μπερδεμένου κι επιπόλαιου νεαρού, ο οποίος χρειάστηκε να παλέψει με τη δική του ταραχώδη ενηλικίωση προτού μεταμορφωθεί στον μυθικό πιστολέρο τον οποίο δοξάζουν οι μετέπειτα λαϊκές διηγήσεις, ο Πεν ακολουθεί μια διαδρομή που κινείται ανάμεσα στην πραγματικότητα και την εικασία, προτού χαθεί για πάντα στο σύννεφο του μύθου μαζί με τον ήρωά της.
Τρέιλερ της ταινίας
Ride the High Country (1962) του Σαμ Πέκινπα
Η αποφασιστική μετακίνηση του Πέκινπα από τη μικρή στη μεγάλη οθόνη πραγματοποιήθηκε με την αξέχαστη συνάντηση δύο γερασμένων καουμπόι – μύθων στο ίδιο φιλμ. Παλαίμαχοι εκπρόσωποι της παλιάς εποχής, ο Τζόελ Μακ Κρέι κι ο Ράντολφ Σκοτ αγωνίζονται για να κρατηθούν στη ζωή μαχόμενοι το χρόνο που τους ξεπερνά, τους καιρούς και τα ήθη που αλλάζουν ραγδαία και τον κόσμο γύρω τους, ο οποίος κατρακυλά όλο και περισσότερο στην παρακμή. Οδηγώντας τις ανώφελες προσπάθειες τους να νικήσουν κάτι που προφανώς τους υπερβαίνει σε ένα από τα ωραιότερα φινάλε του είδους, ο Πέκινπα πλάθει ένα διακριτικό ρέκβιεμ για την εξαφάνιση της παλιάς Δύσης, το τέλος των μύθων και των ρομαντικών ηρώων.
Ράντολφ Σκοτ και Τζόελ Μακ Κρέι σε μια αξέχαστη σκηνή της ταινίας.
Lonely Are the Brave (1962) του Ντέιβιντ Μίλερ
Στην πιο αγαπημένη δημιουργία όλης της καριέρας του, ο Κερκ Ντάγκλας είναι ο ύστατος καβαλάρης ενός απολεσθέντος ένδοξου παρελθόντος που καλπάζει μανιασμένα για να ξεφύγει από τις ερινύες μιας σύγχρονης εποχής, η οποία μόνο περιφρόνηση τρέφει γι’ αυτόν. Το σενάριο-λυγμός του Ντάλτον Τράμπο φτιάχνει μια γνήσια τραγωδία από την απεγνωσμένη άρνηση ενός αναχρονιστικού φαντάσματος να δεχτεί ότι έχει προ πολλού ξεψυχήσει. Όσο για τον Ντέιβιντ Μίλερ, συνέλαβε το πρώτο μετα-γουέστερν της οθόνης με ένα ηρωικό και πένθιμο άσμα.
Ο Κερκ Ντάγκλας σε σκηνή της ταινίας.
The Shooting (1967) του Μόντι Χέλμαν
Αν για τους ήρωες της «Αιχμάλωτης της Ερήμου» ο σκοπός της περιπέτειάς τους ήταν σαφής και ιπποτικός, για την αλλόκοτη συντροφιά του «Shooting» η εκδίκηση μοιάζει με πρόφαση και η περιπλάνηση δεν κρύβει καμιά επική ή λυτρωτική διάσταση αλλά έναν αναπάντητο γρίφο. Στην αυγή μιας εποχής που έμελλε να αναθεωρήσει εκ βάθρων το ένδοξο είδος και τις ευγενείς συμβάσεις του, ένας μαθητής του Ρότζερ Κόρμαν πρωτοπορούσε. Με μια υπαρξιακή οδύσσεια ψυχεδελικών αποχρώσεων, ο Χέλμαν άφηνε να διαγραφεί στο παρασκήνιο το θολό είδωλο μια χώρας που συνειδητοποιεί την απώλεια της αθωότητας και ετοιμάζεται να καλπάσει στον ανεμοστρόβιλο του πολιτικού χάους.
Σκηνές από την ταινία
Il Grande Silenzio (1968) του Σέρτζιο Κορμπούτσι
Ο Κορμπούτσι δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το συνονόματο Λεόνε όταν συνέθετε το «Μεγάλο Σιωπηλό». Μακριές σιωπές (ο ήρωας είναι βουβός), τελετουργικοί τόνοι (με highlight τις βραδύκαυστες μονομαχίες), εμμονή με το φυσικό τοπίο (όπου το χιόνι του βορρά αντικαθιστά τη σκόνη της ερήμου), γραφικοί συμμορίτες (Φρανκ Γουλφ και Κλάους Κίνσκι σε γκριμάτσες που αξίζει να συμπεριληφθούν σε ανθολογία), πληθωρικά… μινιμαλιστική μουσική (Ένιο Μορικόνε φυσικά). Ίσα ίσα που μέσα από την «πτώση» του άμοιρου πιστολά, τον οποίο υποδύεται ο Ζαν Λουί Τρεντινιάν, είχε ίσως κάτι να υποδείξει στον Λεόνε περί αναγκαιότητας του αντιηρωισμού στο μέχρι τότε πάντα υπερηρωικό είδος του σπαγγέτι γουέστερν.
Τρέιλερ της ταινίας
High Plains Drifter (1973) του Κλιντ Ίστγουντ
Το γουέστερν δίνει ραντεβού με το γκραν γκινιόλ σε μια σκονισμένη κωμόπολη που τρομοκρατείται από την επικείμενη έλευση μιας χούφτας παρανόμων, ώσπου αναλαμβάνει την προστασία της ο Άνθρωπος Χωρίς Όνομα. Μόλις κρίνει ότι δεν αξίζει να σωθεί αυτή η διεφθαρμένη μέχρι το κόκκαλο πόλη, ο επισκέπτης-φάντασμα μετατρέπει το υποκριτικό πανηγύρι των κατοίκων σε σκοτεινή φάρσα, φτιάχνοντας τη δική του καθαρτήρια Κόλαση στη μέση του πουθενά. Ο Ίστγουντ μεταφράζει τη μαθητεία του δίπλα στον Λεόνε στο πρώτο και τελευταίο γοτθικό γουέστερν του σινεμά.
Ο Κλιντ Ίστγουντ σε σκηνή της ταινίας