“The horror… the horror” είναι οι λέξεις που βγαίνουν από το στόμα του Συνταγματάρχη Kurtz (Marlon Brando), όταν πεσμένος στο έδαφος, ρίχνει την αυλαία στην εφιαλτική διαδρομή μίας από τις πιο σπουδαίες ταινίες που έβγαλε το αμερικανικό σινεμά στον 20ο αιώνα. Η Αποκάλυψη, Tώρα! (που έκανε πρεμιέρα στους αμερικανικούς κινηματογράφους τον Δεκαπενταύγουστο του 1979) δια χειρός Francis Ford Coppola είναι κάτι περισσότερο από ένα αριστουργηματικό φιλμ. Είναι η κραυγή ενός πολέμου που ξεκίνησε στη Νοτιοανατολική Ασία για να φτάσει μέχρι το κατώφλι και του τελευταίου αμερικανικού σπιτιού γεμάτη παραλογισμό, ναρκωτικά και παρασημοφορημένα φέρετρα.
Ερχόταν από τον θρίαμβο των δύο πρώτων κεφαλαίων του Νονού, ήταν ο πλέον περιζήτητος σκηνοθέτης του Χόλιγουντ και ήθελε να γυρίσει μία ταινία για τον πόλεμο του Βιετνάμ (που είχε μόλις τελειώσει αφήνοντας ανοιχτές πληγές), η οποία θα βασιζόταν στο εμβληματικό μυθιστόρημα Η καρδιά του σκότους του Joseph Conrad δίνοντας έμφαση στη μυστικιστική και απειλητική για τους Δυτικούς ατμόσφαιρά του.
Λίγους μήνες πριν, τον Απρίλιο του 2019, κυκλοφόρησε το final cut της ταινίας τους. Πριν κάποια χρόνια είχαμε θαυμάσει την redux εκδοχή. Τότε, το 1979, στα σινεμά είχε προβληθεί μία πετσοκομμένη εκδοχή του αριστουργήματος εξαιτίας των φόβων για τις αντιδράσεις που θα προκαλούσε. Σήμερα, και παρότι η ταινία έχει αποθεωθεί όσο λίγες, κόβοντας σεβαστό ποσό εισιτηρίων από την πρώτη στιγμή, αν κάποιος ακούσει την ιστορία πίσω από την Αποκάλυψη, Τώρα! αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να ολοκληρώθηκε αυτή η σειρά από αλυσιδωτές καταστροφές.
Μία καταραμένη ταινία
Όταν ο Coppola αντίκρισε για πρώτη φορά τον Brando έμεινε άναυδος
Ο Coppola βρέθηκε το 1976 στη Μανίλα των Φιλιππίνων με σκοπό να ολοκληρώσει το μεγαλεπήβολο project μέσα σε πέντε μήνες. Κάτι, δηλαδή, που αποδείχθηκε το λιγότερο αισιόδοξο, αφού τελικά χρειάστηκαν περισσότερα από τρία χρόνια. Αρχικά, τον υποδέχθηκε ένας τρομακτικός τυφώνας που όπως ήταν λογικό πήγε πολύ πίσω τα γυρίσματα. Αν, όμως, στην αρχή μπορούσε να κατηγορήσει τις φυσικές καταστροφές για την κακοτυχία του, λίγο αργότερα θα έπρεπε να έρθει αντιμέτωπος με τα πάθη των πρωταγωνιστών του αλλά και τη δικιά του εμμονή ή μάλλον μανία με τη λεπτομέρεια. Το σκηνικό είχε στηθεί για γυρίσματα που θα άφηναν εποχή – για όλους τους λάθους λόγους.
Οι φήμες θέλουν τον χαρακτήρα του Συνταγματάρχη Kurtz να είναι βασισμένος σε έναν Αμερικανό στρατιωτικό που είχε γίνει ένα με τους ντόπιους της περιοχής (Λάος-Βιετνάμ) φέρνοντας τρομερά αποτελέσματα χρησιμοποιώντας, όμως, παράλληλα πιο τρομερές και απάνθρωπες μεθόδους. Όπως ήταν φυσικό, ο ρόλος απαιτούσε έναν ευθυτενή και πειθαρχημένο βαθμοφόρου του στρατού. Όταν ο Coppola αντίκρισε για πρώτη φορά τον Brando έμεινε άναυδος. Ο σπουδαίος Αμερικανός ηθοποιός εμφανίστηκε υπέρβαρος, δεν γνώριζε τα λόγια του και δεν φαινόταν να έχει καμία διάθεση να βρεθεί μπροστά στις κάμερες.
Αργότερα, ο έτερος πρωταγωνιστής Martin Sheen, θα πάθαινε καρδιακή προσβολή που παραλίγο να του κοστίσει τη ζωή. Ο Coppola θα περνούνε εβδομάδες επί εβδομάδων σε μία μόνο σκηνή (σ.σ: αυτή με το ελικόπτερο) ενώ παράλληλα προσπαθούσε να μασκαρέψει με κάθε πιθανό κι απίθανο τρόπο την κόντρα στον ρόλο εμφάνιση του Brando.
Η απόφαση όμως του τελευταίου να ξυρίσει το κεφάλι του, η προσεκτική κινηματογράφησή του με κοντινά πλάνα και κατάμαυρα ρούχα που δεν αποχωριζόταν ποτέ έδωσαν στο παγκόσμιο σινεμά ένας από τους πλέουν εμβληματικούς “κακούς” που εμφανίστηκαν ποτέ στη μεγάλη οθόνη. Σίγουρα, οι υποκριτικές δυνατότητες του Brando έπαιξαν βασικό ρόλο σε όλα αυτά, αφού το εξωπραγματικό ταλέντο πολλές φορές μετατρέπει ένα πιθανό βατερλό σε έναν ανέλπιστο θρίαμβο.
Ψυχεδέλεια, ναρκωτικά, υγρές ζούγκλες, παραισθήσεις, άγρια ένστικτα, τοπικές δοξασίες, ξένοι χαμένοι σε έναν ξένο τόπο και η πανταχού παρούσες ενέδρες και συγκρούσεις είναι ίσως μία πρόχειρη σύνοψη για τον πόλεμο του Βιετνάμ. Αντίστοιχα, ο τρόπος που βίωσε ο Coppola το δικό του αριστούργημα δεν ήταν πολύ διαφορετικός. Εκείνος, μάλιστα, είχε δηλώσει ότι “δεν ήταν μία ταινία για το Βιετνάμ αλλά το Βιετνάμ το ίδιο”.
Σαράντα χρόνια μετά, αν κάποιος ψηλαφήσει την πορεία του σπουδαίου σκηνοθέτη θα δει ότι μετά τον Νονό και το αντιπολεμικό αριστούργημά του, εκείνος δεν ήταν ποτέ ο ίδιος. Μπορεί να γύρισε σημαντικές ταινίες, δεν κατάφερε όμως ποτέ να αγγίξει ξανά τις κορυφές που κατάκτησε με αυτά τα τρία φιλμ.
Για τις σκηνές του Αποκάλυψη, Τώρα! έχουν χυθεί τόνοι μελάνι. Το άγριο κρεσέντο του φινάλε όμως καταφέρνει -και θα καταφέρνει πάντα- να κόβει την ανάσα και στον πιο δύσπιστο θεατή. Όσο ο Martin Sheen δίνει ένας τέλος στο φάντασμα με τη μορφή ανθρώπου που λέγεται Συνταγματάρχης Kurtz, οι ντόποι θυσιάζουν τελετουργικά έναν νεροβούβαλο. Βάζοντας ξανά την σκηνή στο repeat, αρκετές φορές, αναδύονται αρκετά αν και κάπως αυθαίρετα συμπεράσματα. Μόνο ο ίδιος ο σκηνοθέτης θα μπορούσε να τα επιβεβαιώσει.
Σε κάθε περίπτωση πάντως ο νεροβούβαλος μοιάζει με το αμερικανικό όνειρο που βρήκε φριχτό τέλος στις υγρές ζούγκλες του Βιετνάμ, στέλνοντας χιλιάδες βετεράνους πίσω στην πατρίδα είτε νεκρούς είτε γεμάτους ψυχολογικά προβλήματα που δεν ξεπέρασαν ποτέ. Ή σε μία δεύτερη ανάγνωση, είναι ο ίδιος ο δημιουργός της ταινίας. Ο Francis Ford Coppola που μετά το Αποκάλυψη, Τώρα! δεν ήταν ποτέ πια ο ίδιος. Σα να μην κατάφερε ποτέ να ανανήψει από τον εντυπωσιακό εφιάλτη που παρέδωσε ως αιώνιο και άχρονο αριστούργημα στις επόμενες γενιές των θεατών.