Εκκλησία των Αγίων Κυπριανού και Αγίας Ιουστίνης-Άγιος Ανδρόνικος – Αγία Αθανασία

Η εκκλησία των Αγίων Κυπριανών και Ιουστίνης αποτελεί το στολίδι της κοινότητας. Πρόκειται για μια βασιλική εκκλησία με οξυκόρυφες καμάρες και σταυρολίθια με ένα ιδιαίτερα επιβλητικό κωδωνοστάσιο. Διαμέσου των αιώνων, η εκκλησία των Αγίων Κυπριανών και Ιουστίνης δέχτηκε πολλές επεμβάσεις, οι οποίες διαφοροποίησαν την αρχική του μορφή. Ακόμη και σήμερα, γίνονται εργασίες ανακαίνισης του ναού, οι οποίες άρχισαν το 2008. Επιπρόσθετα, αγιογραφείται και πάλι ο ναός από ρώσους αγιογράφους.

Σύμφωνα με το βιβλίο της Ιεράς Μητρόπολης Μόρφου για τον Άγιο Κυπριανό, τον 14ο αιώνα οικοδομήθηκε το βόρειο κλίτος της εκκλησίας, όπως άλλωστε μαρτυρούν απομεινάρια τοιχογραφιών. Σώζονται, επίσης, αρχιτεκτονικά σπόλια από το μεσαιωνικό ναό, ανάμεσά τους κιονόκρανα με φυτικό διάκοσμο, αλλά και στοιχεία από τον προγενέστερο βυζαντινό ναό, όπως ένα ημικυκλικό σύνθρονο που φέρει στοιχεία από την κωνσταντινουπολίτικη τέχνη. Αργότερα, στα μέσα του 19ου αιώνα, περί το 1846, κτίστηκε το νότιο κλίτος της εκκλησίας, επιδιώκοντας τη διεύρυνσή της.

Επιπρόσθετα, σώζεται το φρέαρ με το αγίασμα στο βόρειο κλίτος του ναού, το οποίο, στις μέρες μας, διοχετεύεται στο προαύλιο της εκκλησίας. Αξιοσημείωτο είναι πως για το αγιάσμα γίνεται μνεία και από το Μαχαιρά.

Αξίζει να σημειωθεί πως, σύμφωνα με το Κοινοτικό Συμβούλιο, η εκκλησία κτίστηκε το 16ο αιώνα από τους Φράγκους, συνδέοντας πιθανώς την ανέγερση της εκκλησίας με μια παράδοση, η οποία αναφέρει πως όταν οι Φράγκοι ήρθαν στην Κύπρο στα τέλη του 12ου αιώνα, ένας βασιλιάς των Φράγκων που ήταν άρρωστος με πυρετούς αφού προσκύνησε τις Αγίες Κάρες και ήπιε αγίασμα, θεραπεύτηκε.

Το εσωτερικό του ναού κοσμείται με ένα ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 1818, το οποίο όπως περιγράφεται στο προαναφερόμενο βιβλίο της Ιεράς Μητροπόλεως, «περιλαμβάνει πτηνά, ζώα, φυτά, με ιδιαίτερη έμφαση στις κλιματίδες και στα σταφύλια και ένα εξαπτέρυγο στο προσκυνητάρι του Αγίου Κυπριανού»  Δίπλα από το εικονοστάσι, στο νότιο τοίχο του ναού, υπάρχει μια εξαίσια τοιχογραφία των Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης.

Εκτός όμως από το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού και την προαναφερόμενη τοιχογραφία, ανεκτίμητης ιστορικής και θρησκευτικής αξίας είναι οι εικόνες του ναού που καλύπτουν την περίοδο από το 16ο αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Μια από τις πιο αξιόλογες εικόνες του ναού είναι αυτή του Αγίου Κυπριανού, που φιλοτεχνήθηκε από το σημαντικό καλλιτέχνη Δαυίδ και χρονολογείται το 1613.

Στην εκκλησία των Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης, σώζονται επίσης σημαντικά ιερά κειμήλια, όπως ένα ξυλόγλυπτο αρτοφόριο του 1873, ένα ζωγραφιστό δίπτυχο του 1856, αλλά και μερικά έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας, όπως το αργυρεπίχρυσο κάλυμμα της εικόνας του Αγίου Κυπριανού. Επιπρόσθετα, στην εκκλησία φυλάσσονται χειρόγραφα και παλαίτυπα, ανάμεσά τους εκδόσεις ελληνικών τυπογραφείων της Βενετίας και τέσσερις χειρόγραφες μεσοβυζαντινές ακολουθίες αγίων.

Την ημέρα της εορτής των Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης που είναι στις 2 Οκτωβρίου, πλήθος προσκυνητών από όλη την Κύπρο καταφθάνει στο Μένοικο. Την ημέρα αυτή οργανώνεται μια μεγάλη πανήγυρη στο χωριό, η οποία αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πανηγύρεις της Κύπρου. Τα τελευταία χρόνια δεν είναι λίγοι οι προσκυνητές που έρχονται στην εκκλησία των Αγίων Κυπριανού και Ιουστίνης από το εξωτερικό, και ειδικότερα από διάφορες χώρες της Ευρώπης αλλά κυρίως από τη Ρωσία και άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Σύμφωνα με το Κοινοτικό Συμβούλιο, το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσμα ενεργειών της Ιεράς Μητρόπολης Μόρφου αλλά κυρίως του Μητροπολίτη Μόρφου κ.κ. Νεόφυτου, που προέβη σε μεγάλη προβολή της θαυματουργίας των Αγίων.