Το Παλαιχώρι Ορεινής και το Παλαιχώρι Μόρφου

Το Παλαιχώρι είναι ένα χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, το οποίο αποτελείται από δύο κοινότητες και 2 κοινοτικά συμβούλια, το Παλαιχώρι Ορεινής και το Παλαιχώρι Μόρφου. Τόσο το Παλαιχώρι Ορεινής όσο και Παλαιχώρι Μόρφου, ανήκουν στη γεωγραφική περιφέρεια της Πιτσιλιάς και απέχουν 43 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα.

Το Παλαιχώρι είναι χωρισμένο σε δυο κοινότητες με ένα φυσικό σύνορο, το «ρυάκι Παλαιχώρι» ή αλλιώς «παρακλάδι του ποταμού Περιστερώνας, παραπόταμου του Σερράχη». Στην ανατολική πλευρά, της πορείας που ακολουθεί το ρυάκι, βρίσκεται το Παλαιχώρι Ορεινής, ενώ στη δυτική το Παλαιχώρι Μόρφου.

Σε παλαιούς τοπογραφικούς χάρτες, το Παλαιχώρι σημειώνεται ως «Palicori», ως ένα χωριό και όχι ως δυο, πράγμα που δείχνει ότι κάποτε το Παλαιχώρι αποτελούσε ένα μεγάλο κεφαλαιχώρι της πιτσιλιάς.

Η ιστορία
Σύμφωνα με τον δάσκαλο και λαογράφο Νέαρχο Κληρίδη, το Παλαιχώρι σχηματίστηκε από ομάδες πληθυσμού, που μετακινήθηκαν από τις επαρχίες Λευκωσίας και Μόρφου σε ορεινές περιοχές αναζητώντας ασφάλεια. Η πρώτη μετακίνηση πληθυσμού έγινε επί Θεοδοσίου Α΄ γύρω στο 390 και η δεύτερη το 650, κατά την περίοδο των Αραβικών επιδρομών.

Το όνομα του χωριού
Το όνομα Παλαιχώρια (Παλιο-χώρια) δόθηκε στο χωριό από τους τότε φανατικούς χριστιανούς για να υποδείξουν μειωτικό χαρακτηρισμό και ως χαμηλής υποστάθμης, όσους πίστευαν στη αρχαία ελληνική θρησκεία και αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στο Παλαιοχώρι.

Οι καλλιέργειες
Οι κάτοικοι τόσο από το Παλαιχώρι Ορεινής, όσο και της Μόρφου, επιδίδονται στην καλλιέργεια αμπελιών, κατάλληλων για την παρασκευή οίνου, διαφόρων δέντρων, όπως μηλιές, αχλαδιές, κερασιές, ροδιές, οσπρίων, όπως φασολιών, κουκιών, αλλά και νομευτικών φυτών. Επιπρόσθετα, το Παλαιχώρι φημίζεται για την παραγωγή πατατών και ντοματών.

Ο πληθυσμός
Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο πληθυσμός στο Παλαιχώρι Oρεινής ήταν 410 κάτοικοι ενώ στο Παλαιχώρι Μόρφου ήταν 775 κάτοικοι.

Μνημεία 1955-59
Σαν τόπο καταγωγής τους, το Παλαιχώρι, είχαν σημαντικοί αγωνιστές του απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59, όπως ο Κυριάκος Μάτσης, Μιχαλάκης Καραολής, ο Νίκος Γεωργίου και ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης. Στο χωριό οι ήρωες αυτοί τιμηθήκαν με την ανέγερση μνημείου αφιερωμένο στους Κυριάκο Μάτση, Μιχαλάκη Καραολή και Νίκου Γεωργίου ενώ για τον Πολύκαρπο Γεωρκάτζη, έχει διαμορφωθεί η οικία του σε μουσείο.

Επιπρόσθετα, στο Παλαιχώρι υπάρχει το κρησφύγετο του Γρήγορη Αυξέντιου, το οποίο σήμερα αποτελεί μέρος του Μουσείου Μνήμης του Απελευθερωτικού Αγώνα. Τέλος, στο χωριό υπάρχει το άγαλμα της Κύπριας Μάνας, το οποίο εξυμνεί το ήθος που υπέδειξαν οι μανάδες που έχασαν τα παιδιά τους στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα 1955-59.

Οι εκκλησίες
Τόσο στο χωριό Παλαιχώρι Oρεινής, όσο και στο Παλαιχώρι Μόρφου θα συναντήσει κάνεις όμορφες και αξιοθαύμαστες εκκλησίες.

Η εκκλησιά του Αγίου Γεωργίου, ένας μικρός ναός, κτίσμα του 16ου και 17ου αιώνα. Ο ναός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ξυλόστεγου ναού, που οι χώροι του συγκροτούνται σε τρία κλίτη, διαμελισμένα με δυο «κτιστές τοξοστοιχίες». Αξίζει να σημειωθεί ότι η εκκλησία κοσμείται από δύο εξαίσιες τοιχογραφίες του «Αγίου Γεωργίου Δρακοντοκτόνου» και της «Αγίας Μαρίνας». Η πρώτη φιλοτεχνήθηκε το 1869, ενώ η δεύτερη το 1909.

Επιπρόσθετα, η εκκλησιά της Παναγίας της Χρυσοπαντάνασσας, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Πρόκειται για μια πετρόκτιστη εκκλησία, με αμφικλινή ξύλινη στέγη και κεραμίδια, γνωστά ως γαλλικού τύπου. Εσωτερικά ο ναός αποτελείται από τρία κλίτη, το ανατολικό μέρος του ναού οδηγεί σε μια «ημισφαιρική εσωτερική αψίδα, καλυμμένη με τετρατοσφαίριο».

Η εκκλησιά της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, κτίσμα του 16ου αιώνα, που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο ξυλόστεγου μονόκλιτου ναού. Ο νάρθηκα της χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Το εσωτερικό της είναι κοσμημένο με όμορφες αγιογραφίες και από το 2000 η εν λόγω εκκλησία περιλαμβάνεται, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους, στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Τέλος, στο χωριό Παλαιχώρι υπάρχει η εκκλησιά του Άγιου Λουκά, βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, κτίσμα της τρίτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, στο σημείο όπου βρισκόταν παλαιότερα ένας ξυλόστεγος ναός.

Το μονοπάτι της Φύσης
Στο Παλαιχώρι θα συναντήσει κανείς το μονοπάτι της φύσης «Αγρότυρος – Άππης» ένα μονοπάτι 6,5 χιλιόμετρων. Σε αυτό θα δει κάνεις στέγαστρα ξεκούρασης και προστασίας από ήλιο και βροχή και παγκάκια για ξεκούραση. Επιπρόσθετα, κατά μήκος του μονοπατιού υπάρχει μεγάλη ποικιλία φυτών.