Μια σειρά που καταπιάνεται με το διαχρονικό ζήτημα της ενδοσχολικής βίας (απ’ την λεκτική ως το βιασμό) και διερευνά τους λόγους που οδήγησαν μια μαθήτρια Λυκείου στην αυτοκτονία, δε μπορεί παρά να κεντρίζει το ενδιαφέρον. Πράγματι, απ’ τις 30 Μάρτη που έκανε πρεμιέρα ολόκληρη η πρώτη σεζόν του «13 Reasons Why», το Netflix βλέπει το κελεπούρι του να μονοπωλεί την κορυφή του τηλεοπτικού ενδιαφέροντος. Κι αν το ίδιο το δίκτυο δε συνηθίζει να κοινοποιεί στοιχεία streaming-θέασης της πλατφόρμας του, το Variety φρόντισε πριν λίγες μέρες να μας ενημερώσει πως το Twitter αρκεί για να ψιλιαστεί κάποιος το βαθμό δημοφιλίας της σειράς.
Τα 11 εκατομμύρια tweets που αφορούσαν το «13 Reasons Why» (στοιχεία 21/4), το καθιστούν τη δεδομένη στιγμή μακράν το πιο πολυσυζητημένο τηλεοπτικό προϊόν μέσα στο ‘17. Το ίδιο καταδεικνύει και το… ταινιόμετρο του IMDb, στην κορυφή του οποίου έχει στρογγυλοκάτσει τούτη η δραματική σειρά, η οποία περιστρέφεται γύρω από τις 13 κασέτες που άφησε πίσω της μια τελειόφοιτη Λυκείου, απαριθμώντας σε αυτές τους ισάριθμους λόγους (κοινώς τους υπαίτιους) που την οδήγησαν στο να κόψει τις φλέβες της.
Η συζήτηση ωστόσο που έχει ξεσηκώσει το «13 Reasons Why» δεν αφορά απλά το θέμα του ή στο αν τραβά την προσοχή στα γνωστά πλην όμως συχνά αδιέξοδα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αμέτρητοι έφηβοι στη σχολική τους καθημερινότητα, αλλά κυρίως – σύμφωνα πάντα με τους επικριτές του – στο γεγονός ότι «ρομαντικοποιεί» τρόπον τινά ή τέλος πάντων «δικαιώνει» άθελά του την επιλογή της αυτοχειρίας. Ιδίως, λένε, από τη στιγμή που η δημοφιλία της σειράς βαράει κόκκινα μεταξύ των μαθητών στις ΗΠΑ, με αποτέλεσμα οι ειδικοί ψυχικής υγείας να επισημαίνουν τον κίνδυνο να προκύψουν φαινόμενα μιμητισμού, ακριβώς εξαιτίας της σειράς. Με το κείμενο αυτό λοιπόν θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο πόσο καλό είναι το «13 Reasons Why», αν ευσταθούν οι αντιδράσεις που το συνοδεύουν και από πού αυτές προκύπτουν;
Το τρέιλερ του «13 Reasons Why»
Το σόου βασίζεται στο ομώνυμο best-seller του Τζέι Άσερ και εκτείνεται σε 13 επεισόδια. Καθένα απ’ αυτά ξετυλίγει και από μια κασέτα που ηχογράφησε η Χάνα Μπέικερ (την υποδύεται η πρωτοεμφανιζόμενη Κάθριν Λάνγκφορντ) με παραλήπτη έναν ή μία απ’ το σχολικό της περιβάλλον που (κατά τη γνώμη της) διαδραμάτισε ρόλο με όσα έκανε (ή δεν έκανε) στο να την οδηγήσει στο απονενοημένο διάβημα. Το πακέτο των κασετών πηγαίνει από χέρι σε χέρι στους 13 συνολικά υπεύθυνους και για εμάς, η όλη ιστορία ξεκινά όταν αυτές φτάνουν στον Κλέι Τζένσεν (Ντίλαν Μινέτ), τον συμμαθητή της Χάνα που στην πορεία δεν αργούμε να καταλάβουμε πως ήταν τσιμπημένος μαζί της.
Έτσι, μέσα από εκτενή flashback, το voice over της Χάνα και την ανάγκη του Κλέι να καταλάβει αφενός γιατί χάθηκε η φίλη του και αφετέρου γιατί τον συμπεριλαμβάνει στους παραλήπτες (και άρα στους υπεύθυνους της απελπισίας της), το «13 Reasons Why» καθίσταται ένα συμπαγές σχολικό δράμα με το οποίο κολλάς εξαρχής. Πράγμα λογικό, αφού κάτι το εξαιρετικό κάστινγκ και οι πολύ καλές ερμηνείες, κάτι το γεγονός πως κάθε επεισόδιο-κασέτα βγάζει και από έναν νέο πρωταγωνιστή με τη δική του ματιά στην όλη εξίσωση, καθιστούν τη σειρά του Netflix ένα ξεκάθαρο must-see υποδόριων εντάσεων, μια ιδιαιτέρως αληθοφανή μηχανή προσομοίωσης ενός σύγχρονου σχολικού περιβάλλοντος και φυσικά ένα πολύ ενδιαφέρον πλέγμα περίπλοκων εφηβικών ιδιοσυγκρασιών.
Όσο προχωρά η σειρά σε καλεί να περάσεις μαζί της από σαράντα κύματα. Και το κάνεις, όσο κι αν γνωρίζεις ήδη την τραγική κατάληξη. Έτσι ακολουθείς βήμα-βήμα την πορεία της Χάνα, απ’ τους ήσσονος σημασίας τσακωμούς και τις ανέμελες στιγμές μέχρι τα μεγάλα ζόρια. Συμμερίζεσαι την οργή, τον ανέκφραστο θρήνο και τις αδιόρατες ενοχές του Κλέι. Εξοργίζεσαι με εκείνους που δεν έχουν δικαιολογία για τις πράξεις τους. Και βέβαια συμπάσχεις με τη γεμάτη ερωτηματικά Ολίβια Μπέικερ, τη μητέρα της Χάνα. Με άλλα λόγια, με το «13 Reasons Why» είναι σχεδόν αδύνατο να μείνεις αμέτοχος.
Συναισθηματικά βαρύ σε πολλά σημεία, ενίοτε ασήκωτο απ’ τη στιγμή που στην εξίσωση μπαίνει μέχρι και ο βιασμός -με αποκορύφωμα βέβαια την οδυνηρή σκηνή της αυτοκτονίας, το «13 Reasons Why» είναι αυτονόητα επίκαιρο και πρόσφορο για λογιών λογιών ταυτίσεις από καθένα που είναι ή πέρασε κάποτε απ’ τα θρανία. Όσο δε για τη βασικότερη προσωπική μου ένσταση αναφορικά με το πόσο αφύσικα ψύχραιμη και συγκροτημένη ακούγεται στις κασέτες η Χάνα, παρότι τις ηχογράφησε έχοντας αποφασίσει να δώσει τέλος στη ζωή της, δεν αρκεί για να ακυρώσει τα έως και θεαματικά προτερήματα της σειράς.
Και περνάμε τώρα στις αντιδράσεις, προερχόμενες βασικά από μια χώρα όπως οι ΗΠΑ που σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, η αυτοκτονία αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου για εφήβους και οι απόπειρες φτάνουν τις 5 χιλιάδες ημερησίως. Μιλώντας στον Hollywood Reporter, ο δημιουργός της σειράς Μπράιαν Γιόρκι υπογράμμισε την προσδοκία των συντελεστών να αποτελέσει η σειρά ένα «έναυσμα συζητήσεων μεταξύ των νεαρών ενηλίκων και ειδικά μεταξύ των τελευταίων και των γονιών τους», πάνω σε θέματα ενδοσχολικής και σεξουαλικής βίας, ενώ το ίδιο το Netflix ανακοίνωσε πως για την ολοκλήρωση του σεναρίου συμβουλεύτηκαν ειδικούς ψυχικής υγείας.
Όμως η επίσης ειδική σε θέματα εφηβικού bullying Αλέξα Κέρτις αρθρογράφησε στο Rolling Stone, επιμένοντας πως η σειρά τροφοδοτεί ατυχώς την ψευδαίσθηση πως η νεκρή Χάνα εξακολουθεί να ζει μέσα απ’ τις κασέτες της, καθιστώντας ενδεχομένως έτσι την αυτοκτονία μια πράξη που εξυψώνεται στα μάτια των θεατών.
Απόσπασμα από εκπομπή του ABC για το αμφιλεγόμενο «13 Reasons Why»
Τη στιγμή που στα ξένα μέσα ενημέρωσης οι όροι «glamorize» και «romanticize» δίνουν και παίρνουν ως προς το πώς αποτυπώνεται η αυτοχειρία στο «13 Reasons Why», αρκετοί εκ των επικριτών (όπως μπορείτε να δείτε και στο παραπάνω βίντεο) μιλούν για ένα σόου που «κάνει ίσως περισσότερο κακό παρά καλό (σ.σ. στους θεατές)», απ’ τη στιγμή που ποτέ δε φαίνεται να προσφέρει στην ηρωίδα καμιά εναλλακτική ή παροχή βοήθειας πλην της αυτοκτονίας. Ένας απ’ αυτούς είναι και ο Νταν Ράιντενμπεργκ, διευθυντής του οργανισμού πρόληψης αυτοκτονιών SAVE, που μεταξύ άλλων υπογραμμίζει, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Chicago Tribune αυτή τη φορά, πως έχει δεχτεί πολλά τηλεφωνήματα και μέηλ από γονείς και σχολικούς συμβούλους, οι οποίοι ανησυχούν για το παράδειγμα που δίνει στα παιδιά η σειρά.
“Αν το «13 Reasons Why» ρομαντικοποιεί και εξυψώνει την αυτοκτονία, το ίδιο κάνουν και οι «Αυτόχειρες Παρθένοι» της Κόπολα;”
Στον αντίποδα, η ηθοποιός Κέιτ Γουόλς που υποδύεται τη μητέρα της Χάνα, σε συνέντευξη στην Huffington Post δηλώνει κατηγορηματικά πως η τεράστια αυτή επιτυχία Netflix θα έπρεπε να προβάλλεται υποχρεωτικά στα σχολεία. Κάτι τέτοιο όμως φαίνεται πως θα έβρισκε αντίθετους αρκετούς σαν τον Ράιντενμπεργκ, ο οποίος άλλωστε επισημαίνει πως ενώ έρευνες υποστηρίζουν ότι οι 9 στους 10 επίδοξους αυτόχειρες υποφέρουν από κάποια ψυχική διαταραχή, το σόου δεν εμφανίζει ποτέ τη Χάνα ως πάσχουσα. Άλλοι μάλιστα το πάνε ακόμα παραπέρα, ισχυριζόμενοι πως η πράξη της Χάνα περνά το μήνυμα σε νεαρά άτομα πως οτιδήποτε δεν μπορεί κάποιος να το πετύχει εν ζωή, μπορεί να το επιχειρήσει με το θάνατό του, παίρνοντας έτσι το αίμα του πίσω από όσους κατά την άποψή του τον έβλαψαν.
Το ζήτημα με όλες αυτές τις αντιδράσεις είναι αφενός πως μοιάζουν να ασπάζονται μια άκαμπτη, συμπεριφορική λογική, βάσει της οποίας τα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες δεν είναι άλλο παρά μιμητικές μηχανές που περιμένουν τα κατάλληλα ερεθίσματα προκειμένου να παράξουν μια επιθυμητή, λειτουργική συμπεριφορά. Είναι επίσης σαν να παρακάμπτουν προσωρινά την κουβέντα γύρω απ’ τις βαθύτερες αιτίες της ενδοσχολικής βίας, του υψηλού ποσοστού αποπειρών αυτοκτονίας ή των σεξουαλικών επιθέσεων που λαμβάνουν χώρα σε σχολεία και πανεπιστήμια, συχνά χωρίς ποτέ να καταγγέλονται.
Ούτε λίγο ούτε πολύ ισχυρίζονται πως ένας μαθητής μπορεί να μιμηθεί το παράδειγμα της Χάνα, όχι επειδή βρίσκεται ήδη σε αδιέξοδο, αλλά επειδή επηρεάστηκε από μια σειρά. Λες και η τυχόν απελπισία που νιώθει κανείς είναι εξωγενής και δεν αποτελεί απόρροια συγκεκριμένων καταστάσεων και αιτιών που ελλοχεύουν για καιρό. Όλο αυτό θυμίζει κάπως το «άχαστο» επιχείρημα όσων επέμεναν πως οι αυτοκτονίες εν μέσω κρίσης αυξάνονται όσο τα Μέσα αναπαράγουν ειδήσεις με αυτόχειρες, επειδή τάχα «κανονικοποιούν» στη συνείδηση του κόσμου την πράξη.
Υπάρχει επίσης και το επιχείρημα περί διαταραγμένης ψυχικής υγείας που συνοδεύει -σύμφωνα με έρευνες- τη συντριπτική πλειοψηφία των επίδοξων αυτόχειρων. Όμως πόσο συντηρητισμό μπορεί να κρύβει άραγε το να εγκαλεί κάποιος μια σειρά επειδή δεν εξοβελίζει την ηρωίδα που έχει περάσει τα πάνδεινα στο φάσμα της ψυχικής διαταραχής; Ανεξάρτητα του τι θα έγραφε υποθετικά το τεφτέρι των ψυχομετρικών τεστ (για τα οποία τεράστιος λόγος γίνεται στην ίδια την επιστημονική κοινότητα, αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα) στην περίπτωση της Χάνα, όσα μαθαίνουμε να περνά θα ήταν κοινωνικά πιο «ωφέλιμο» να ερμηνευτούν υποχρεωτικά απ’ τη σκοπιά της ανεπανόρθωτης ψυχικής βλάβης; Και αν είναι έτσι, σε ένα σχολείο σαν κι αυτό του «13 Reasons Why» που η βία λαμβάνει πλείστες όσες ανεξέλεγκτες μορφές, η Χάνα τι είναι ακριβώς; Μια αδύναμη ψυχή που απλά δεν άντεξε ή μήπως μια κοπέλα που γύρεψε μια ευφάνταστη εκδίκηση με όποιο κόστος; Ένας ψυχολόγος άλλωστε μπορεί να επιβεβαιώσει πως η αυτοκτονία αποτελεί σε συμβολικό επίπεδο μια ξεκάθαρα επιθετική ενέργεια εκ μέρους του αυτόχειρα, δυνητικά με πολλαπλούς αποδέκτες. Αυτό όμως δεν αναιρεί τον για καιρό αδιέξοδο πόνο και τις συνέπειές του.
Παρατηρώντας όμως τον όλο θόρυβο γύρω απ’ τη σειρά, προκύπτουν κι άλλα ερωτήματα: Αν το «13 Reasons Why» ρομαντικοποιεί και εξυψώνει την αυτοκτονία με απρόσμενες υποτίθεται συνέπειες για τα παιδιά, το ίδιο κάνουν και οι «Αυτόχειρες Παρθένοι» της Κόπολα; Και ο Κομπέιν; Και μαζί με αυτούς και οι αφηγήσεις για τους καμικάζι ή τις Σουλιώτισσες; Γιατί μοιάζει τουλάχιστον αφελές το να ανακαλύπτει κανείς κινδύνους σε ένα καλλιτεχνικό προϊόν που αναφέρεται σε ένα υπαρκτό και πολυδιάστατο κοινωνικό πρόβλημα σαν αυτό της ενδοσχολικής βίας, ισχυριζόμενος ότι μπορεί να είναι και αυτό που τελικά θα το επιδεινώσει.
Σε μια εποχή που η πολιτική ορθότητα έχει λάβει -ιδίως στις ΗΠΑ- διαστάσεις υστερίας και αποτελεί βούτυρο στο ψωμί των νεοσυντηρητικών, είναι απολύτως αναγκαίο οι δημιουργοί να κλείσουν τα αυτιά στο θόρυβο αυτό και να βρίσκουν τη διαύγεια και το θάρρος προκειμένου να εκφράζονται όπως νομίζουν, μακριά από κανονιστικά μοντέλα και βολικές επιταγές.